دانشجویان میکروبیولوژی مشهد

طرح‌هاي ساختاري بدن جانوران

الف) تقارن

تقارن بدن موجود زنده مشخص مي‌کند که بخش‌هاي مختلف بدن يک جانور، چگونه حول يک نقطه يا محور مرتب شده‌اند. بي‌تقارني يا عدم تقارن ويژگي اغلب آغازيان و بسياري از اسفنج‌هاست.

مهم‌ترين انواع تقارن:

-     تقارن شعاعي: در اين نوع تقارن، ترتيب بخش‌هاي مختلف بدن به گونه‌ايست که با گذاراندن هر صفحه‌اي از محور دهاني-مقابل دهاني، بدن به دو قسمت قرينه تقسيم مي‌شود.

-     تقارن دوطرفي: در اين نوع تقارن ترتيب بخش‌هاي مختلف بدن چنان است که فقط با گذراندن يک صفحه منفرد از محور طولي بدن به طور پشتي-شکمي، بدن به دو قسمت قرينه تقسيم مي‌شود.

شکل 1: راست، تقارن شعاعي در بدن هيدر. چپ، تقارن دو طرفي در بدن خرچنگ دراز آب شيرين

ب) سازماندهي ديپلوبلاستيک يا تريبلوبلاستيک

در جانوران ديپلوبلاستيک قسمت‌هاي مختلف بدن به صورت لايه‌هايي است که از نظر جنيني از دو لايه زاينده جنيني،اپيدرم از اکتودرم و گاسترودرم از اندودرم مشتق شده‌اند.

جانوران تريبلوبلاستيک از نظر طرح سلوم يا حفره عمومي بدن به سه دسته تقسيم مي‌شوند:

-     آسلومات(Acoelomate): در اين موجودان بافت‌هاي مشتق شده از مزودرم تشکيل توده نسبتا سختي را بين بافت‌هاي مشتق از اکتودرم و اندودرم مي‌دهند.

-     سودوسلومات(Pseudocoelomate): در اين موجودات همه حفره با مزودرم پوشيده نيست. بافت عضلاني يا پيوندي با سيستم گوارشي در ارتباط نبوده ، سطح داخلي ديواره بدن با غلاف مزودرمي پوشيده نيست و منشا حفره کاذب از نظر جنيني، بلاستوسل جنين است.

-     يوسلومات(Eucoelomate): در اين موجودات حفره عمومي کاملا با مزودرم پوشيده شده‌است. ديواره داخلي بدن را يک غلاف مزودرمي به نام صفاق (Peritoneum) و سطح بيروني امعاء واحشا را غلافي مزودرمي به نام سروز مفروش کرده است.

شکل 2 : سه طرح بدن آسلومات، سودوسلومات و يوسلومات در بدن جانوران تريبلوبلاستيک

جانوران تريبلوبلاستيک يوسلومات براساس بعضي ويژگي‌هاي دوران جنيني به دو گروه متفاوت تقسيم مي‌شوند:

-         پروتوستوميا(Protostomia) يا گروه با تسهيم مارپيچي

با تسهيم مارپيچي و تعيين شده، تبديل بلاستوپور جنيني به دهان، سلوم شيزوسل و لارو تروکوفور

-         دئوتروستوميا(Deuterostomia) گروه با تسهيم شعاعي.

با تسهيم شعاعي و تعيين نشده، تبديل بلاستوپور جنيني به مخرج، سلوم انتروسل و لارو ديپلورا

شکل 3 : جانوران دهان اوليه يا پروتستوم و دهان ثانويه يا دوتروستوم

شکل 4: چگونگي تسهيم شعاعي و مارپيچي